کهنه کاران ایرانی و خارجی در مدت زمانی نه چندان دور که هنوز مکمل هایی مثل پودرهای پروتئینی به شکل امروز فراگیر نشده بودند ، بخش اعظم پروتئین و کالری مصرفی روزانه خود را از شیر و شیر خشک می گرفتند.

هر چند این ماده غذایی ارزشمند مدت هاست رو به فراموشی رفته ، اما کسانی که قصد دارند با هزینه پایین بالاترین میزان مواد غذایی مفید برای ورزش بدنسازی را دریافت کنند ، بهترین پیشنهاد من به آنها شیر خشک است در این تاپیک مقالات و نظرات مرتبط در رابطه با شیر خشک ، چه نوع صنعتی شیرخشک و چه نوع شیر خشک نوزاد به بحث و تبادل نظر می نشینیم   شیر خشک یا فرمولا فرمولا ممکن است با شیر گاو تهیه شود و یا با منبع گیاهی (Soy) در اینجا فرمولا با شیر گاو یا Cow’* milk based formula مورد بحث قرار می-گیرد. برای تهیه شیر خشک از شیر گاو تغییراتی در پروتئین، چربی، کربوهیدرات و مواد معدنی آن می-دهنــد و بعد به آن ویتامین اضافه می-کنند. شیرهای موجود در بازار برای تغذیه شیرخواران طبیعی (نرمال) 2 نوع است یکی برای تغذیه شیرخواران از بدو تولد است که به آن Infantformula و دیگری برای تغذیه شیرخواران بعد از 6 ماهگی است و به آن Follow up formula می-گویند. چون نیاز شیرخواران به پروتئین، مواد معدنی و ویتامین در 6 ماه اول و دوم عمر با یکدیگر تفاوت می-کند شیر خشک های موجود این منظور را تامین می-نماید. قابل ذکر است که در ایران مانند بعضی از کشورهای دیگر Infant formula موجود است و از بدو تولد تا یکسالگی برای تغذیه شیرخواران استفاده میشود. Infant formula که شیرهای تطبیق یافته (آداپته) هم جزو همین گروه است مناسبترین شیر خشک برای تغذیه شیرخواران از بدو تولد است. در حین خشک کردن شیر تازه گاو در کارخانه تغییراتی در آن می-دهند تا فرمول آن هرچه بیشتر به شیر مادر نزدیک شود.


برای اینکار به نکات زیر توجه دقیق می-شود :

 1 ـ مقدار پروتئین شیر گاو (3/3 گرم درصد میلی لیتر) به شیر مادر (1/1 درصد میلی لیتر) نزدیک می-شود. پروتئین فرمولاهای آداپته بین 2-5/1 گرم درصد میلی لیتر است.

2 ـ در شیرهای آداپته (Modified Cow’* milk protein) نسبت وی به کازئین همانند شیر مادر است ولی در شیرهای دیگر که با Unmodified Cow’* milk protein همراه هستند نسبت فوق است.

 3 ـ مقداری از چربی حیوانی از شیر تازه گاو خارج و بجای آن چربی نباتی وارد می-شود تا مقدار اسید لینولئیک (اسید چرب ضروری بدن) شیر افزایش یابد و مقدار مورد نیاز شیرخوار را تامین نماید.

 4 ـ بر مقدار کربوهیدرات افزوده می-شود تا همانند شیر مادر شود. در اینجا با افزودن مقداری لاکتوز به شیر گاو مقدار آنرا بالا می-برند. همانطور که ملاحظه می-شود در اینجا هم الگو شیر مادر است و سعی بر آنست که ترکیب شیر خشک به ترکیب شیر مادر نزدیک شود.

 5 ـ نسبت کلسیم و فسفر را تغییر می-دهند تا نزدیک شیر مادر (بین 2-2/1) شود.

6 ـ در بعضی از این شیرها با افزودن سولفات فرو مقدار آهن شیر را به 12-8 میلی گرم در لیتر می-رسانند. بنابراین شیرهای آداپته دو دسته اند یکدسته با آهن کم و دسته دیگر با آهن کافی که به دسته دوم اصطلاحا شیرهای آهن دار گفته می-شود.

 7 ـ به این شیرها ویتامین به مقدار نیاز روزانه شیرخواران اضافه می-کنند. شیرهای آداپته فاقد مواد مصونیت-زا است و در مقایسه با شیر مادر این عیب بزرگ را دارد.

 شیر آداپته از بهترین و مناسبترین شیر خشک برای تغذیه شیرخواران در ابتدای تولد است و می-توان آنرا تا یکسالگی ادامه داد. همراه با شیر خشک باید صبح و شب مقداری آب جوشیده خنک در اختیار شیرخوار گذاشت، برای اینکه شیر خشک آداپته آماده برای تغذیه شود هر پیمانه آن که گنجایش 5/4 گرم پودر شیر را دارد (در صورتی که با کارد روی آن صاف شود) در 30 میلی لیتر آب حل می-نماییم و شیر آماده به مصرف بدست می-آید. مقدار شیر مصرفی در هر وعده و تعداد دفعات روزانه در جدول 3 آمده است.

 باید دانست که اشتهای بچه بهترین راهنما است و بنابراین در جدول 3 فقط حدود تقریبی حجم و تعداد دفعات شیر مشخص شده است. آبی که برای تهیه شیر به کار می-رود باید جوشیده و ولرم باشد تا ویتامین های موجود در شیر را از بین نبرد.

 شیر اضافی در هر وعده را می-توان برای دفعه بعد استفاده کرد مشروط بر اینکه در یخچال نگهداری شود. شیر تهیه شده در بطری را نباید در دسترس حشرات قرار داد تا احتمال ابتلای به اسهال در شیرخوار افزایش نیابد. در شستن بطری و سر شیشه باید دقت کافی بکار برد و مادر هر بار قبل از تهیه شیر باید دست های خود را با آب و صابون بشوید.

 هنگام خرید شیر خشک باید به تاریخ انقضای آن که ته قوطی حک شده است توجه کرد و از خریدن و مصرف قوطی های فرو رفته خودداری کرد زیرا هوای خارج، از خلال سوراخ های ریز وارد قوطی شده ترکیب شیر را نامطلوب می-نماید.

 روی برچسب قوطی اطلاعات مربوط به فرمولاسیون، راهنمای طرز تهیه و مقدار مصرف قید شده است از گذاشتن قوطی شیر خشک در آفتاب باید خودداری کرد و شایان ذکر است که نیازی به یخچال هم نیست ولی بعد از باز کردن قوطی و استفاده از پودر باید درب قوطی را محکم بسته و در جای خنک نگهداری کرد. بازار پرتقلب شیرخشک شیرخشک را فقط از داروخانه ها تهیه کنید به گزارش خبرنگار سرمایه، هم اکنون انواع وارداتی و تولید داخل شیرخشک در بازار موجود است که با قیمت های مختلفی در داروخانه ها و برخی مغازه ها و مراکز فروش سطح شهر به فروش می رسند که _شیرخشک هایی با مارک هوماناو بیومیل از جمله پرفروش ترین ها و مارک های مولتی مامانا، سرلاک و SMA Gold از جمله شیرخشک های دیگر موجود در بازار هستند.

 شیر خشک هایی که پایه آنها شیر گاو است برای اکثر کودکان مناسب ترین نوع شیر خشک هستند شیر خشک گرفته شده از شیر گاو برای اکثر کودکان بهترین انتخاب است زیرا از نظر ترکیبات نزدیک ترین به شیر مادر است. ترکیب اصلی در اکثر شیر خشک های امروزی شیر گاو است ولی شیر گاو قبل از استفاده در شیر خشک به میزان زیادی تغییر داده می شود.

 غلظت پروتئین ها در شیر معمولی گاو بالاست و هضم این پروتئین ها برای نوزاد بسیار سخت است. سازندگان شیر خشک برای حل این مشکل، کربوهیدرات (مواد قندی)، پروتئین و چربی شیر گاو را تغییر می دهند. همچنین انواع ویتامین و مواد معدنی از جمله اسید فولیک (ویتامین B12)، روی و آهن را که در شیر معمولی گاو میزان آنها کم است به آن می افزایند.

 تمام شیرخوارانی که کل تغذیه آنها از شیر مادر تأمین نمی شود باید از شیر خشک دارای آهن اضافی تغذیه شوند توصیه انجمن طب کودکان آمریکا این است که تمام کودکان سالمی که کل تغذیه آنها از شیر مادر تأمین نمی شود باید تا یک سالگی شیر خشک دارای آهن اضافی مصرف کنند. بعضی از مادران بدلیل عوارضی نظیر یبوست و دیگر عوارض گوارشی تمایل چندانی به استفاده از شیر خشک های آهن دار ندارند ولی مطالعات نشان داده اند که یبوست را نباید ناشی از آهن دانست.

 خطر ابتلا به آنمی فقر آهن (کم خونی ناشی از کمبود آهن) در شیر خوارانی که از شیر خشک های با آهن کم تغذیه می شوند بیشتر است. کم خونی سبب کمبود اکسیژن رسانی به بدن نوزاد می شود. مطالعات نشان داده اند که دریافت آهن کافی در سال اول زندگی تأثیر مهمی بر عملکرد آموزشی در سنین مدرسه دارد. از شیر خشک های با پایه سویا استفاده نکنید مگر به تجویز پزشک سویا یک پروتئین گیاهی است که مانند شیر گاو برای هضم بهتر توسط شیر خواران تغییر داده شده و ویتامین ها و مواد معدنی به آن اضافه می شود.

 شیر خوارانی که به لاکتوز (نوعی قند که کربوهیدرات اصلی موجود در شیر مادر و شیر گاو است) حساسیت دارند ممکن است به شیر خشک های با پایه سویا بهتر جواب دهند ولی تنها در صورتی باید از این نوع شیر خشک ها استفاده کرد که پزشک استفاده از آنها را توصیه کند.

تقریباً نیمی از کودکانی که به شیر خشک گاو حساسیت دارند به شیر خشک سویا نیز حساسند. همچنین، جذب کلسیم و مواد غذایی دیگر از شیر خشک سویا کمتر است، از این رو باید از انواعی استفاده کرد که مواد غذایی بیشتری به آنها اضافه شده است. بهترین کسی که می تواند شیر خشک مناسب را برای کودک تجویز کند پزشک است. چگونه می تواند عدم تحمل لاکتوز را متوجه شد؟

عدم تحمل حقیقی لاکتوز در کودکان نادر است. علائم آن عبارتند از: درد و تورم شکم ، دفع گاز و اسهال. در صورتیکه کودک چنین مشکلاتی داشته باشد باید به پزشک مراجعه کرد.

 بعضی علائم عدم تحمل لاکتوز و حساسیت به شیر گاو مشترکند و برای اطمینان باید به پزشک مراجعه کرد. پزشک برای تشخیص، احتمالاً از آزمایش مدفوع برای کنترل وجود بعضی اسید ها و مواد دیگر در موفوع استفاده می کند. کودکانی که مشکل دیگری ندارند معمولاً متعاقب یک اسهال بطور موقت تحت رژیم شیر سویا قرار می گیرند.

 اسهال سبب تغییر آنزیم ها در روده کودک شده و هضم لاکتوز را بسیار مشکل می کند. این شایعترین نوع عدم تحمل لاکتوز در شیرخواران است. تغذیه شیرخوار با شیر خشک سویا برای یک مدت، این فرصت را به آنزیم های روده می دهد که به حالت طبیعی برگردند.

هر چند ممکن است شنیده باشید که شیر خشک های سویا در تسکین کودکان کولیکی مؤثرند ولی محققین شواهدی دال بر اثبات این ادعا پیدا نکرده اند.

در مورد شیر خشک های حاوی اسید های چرب نظیر DHA و ARA هنوز اتفاق نظر وجود ندارد در چند سال اخیر شیر خشک های حاوی دو اسید چرب به نام های DHA و ARA توجه زیادی را بخود جلب کرده اند. بعضی مطالعات چنین نتیجه گیری کرده اند که این افزودنی ها (که با غلظت بالایی در شیر مادر یافت می شوند) سبب تکامل بهتر مغز و سیستم بینایی می شوند ولی بعضی محققین معتبر معتقدند که این مطالعات مطالعاتی کوچک بوده اند و نمی توان بر اساس آنها چنین نتیجه گیری کلی کرد.

 هر چند شواهدی دال بر اینکه این افزودنی های جدید برای کودکان مضر باشند وجود ندارد ولی مطالعات دراز مدتی نیز در تأیید بی خطر بودن آنها انجام نشده است.

 به همین دلیل انجمن طب کودکان آمریکا هنوز موضعی در قبال اینکه متخصصین کودکان باید شیر خشک های حاوی این مواد را برای شیرخواران سالم توصیه کنند یا نه، نگرفته است. شیر خشک های حاوی این مواد از شیر خشک های دیگر گران ترند و به نظر بیشتر محققین مفید بودن آنها ثابت نشده است.

کودکانی که حساسیت شدید دارند باید از شیر خشک های مخصوص استفاده کنند کودکانی که در هضم شیر خشک گاو یا سویا مشکل جدی دارند گاهی به شیر خشک های دارای هیدرولاز بهتر جواب می دهند (این شیر خشک ها بعضی اوقات تحت عنوان شیر خشک های کاهنده حساسیت یا Hypoallergic خوانده می شوند هر چند ممکن است بعضی شیرخواران به این نوع شیر خشک ها نیز حساسیت داشته باشند). شیر خشک های دارای هیدرولاز حاوی پروتئین های هیدرولیزه هستند.

به عبارت دیگر پروتئین های موجود در این شیر خشک ها برای هضم بهتر قبلاً شکسته شده اند. مشکلات گوارشی شدید بویژه خون در مدفوع، استفراغ، یا اسهال و یا دانه های قرمز رنگ روی پوست نوزاد ممکن است نشانه هایی از حساسیت به شیر باشند.

 در این صورت در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. هیچگاه خودتان شیر خشک درست نکنید و همچنین چیزی به شیر خشک آماده نیفزایید مگر به دستور پزشک شیر خشکی که در خانه تولید شود ممکن است برای شیرخوار خطر آفرین باشد. این شیر خشک حتی اگر از روی دستور خاصی هم درست شده باشد تمامی مواد غذایی مورد نیاز کودک را به میزان کافی ندارد و ممکن است سبب وزن نگرفتن یا سوء تغذیه شود.

 به همین ترتیب، هیچگاه نباید ویتامین، غلات، اسید های چرب، روغن زیتون، شیر گاو، شیر مادر، یا هر گونه ترکیبات دیگری به به شیر خشک اضافه کرد مگر اینکه توسط پزشک تجویز شده باشد. مواد فراوان موجود در شیر خشک با دقت زیاد و میزان بسیار دقیقی با هم ترکیب شده اند و اضافه کردن مواد دیگر به آن ممکن است سلامتی کودک را به خطر اندازد.

 بویژه روغن زیتون که ممکن است خیلی برای کودک خطرناک باشد زیرا زمانی که شیر خوار بر می گرداند روغن ممکن است وارد ریه ها شده و سبب آسیب جدی و دائمی به ریه ها و حتی مرگ شود. از آنجا که هضم شیر گاو برای شیرخواران مشکل است هیچگاه تا قبل از یک سالگی شیر گاو را با شیر خشک مخلوط نکنید و یا آن را به تنهایی به شیر خوار ندهید.

 شیر مادر را نیز با شیر خشک نباید مخلوط کرد زیرا اگر شیرخوار تا آخر شیشه اش را نخورد مقداری از شیر با ارزش مادر به هدر می رود.

با متخصصین کودکان مشورت کنید اگر می خواهید کودک خود را با شیر خشک تغذیه کنید و دقیقاً نمی دانید چه شیر خشکی باید استفاه کنید و یا می خواهید شیر خشک کودکتان را تغییر دهید حتماً با متخصص کودکان مشورت کنید. متخصصین کودکان با در نظر گرفتن وضعیت سلامت کودک، سن، مواد غذایی لازم برای بدن می توانند بهترین توصیه را به شما بکنند.

 متخصص کودکان همچنین با تحت نظر گرفتن کودک از نظر واکنش به شیر خشک و علائم بوجود آمده به شما کمک می کند. سعی نکنید حساسیت به شیر خشک را خودتان تشخیص دهید زیرا ممکن است مشکلی جدی را متوجه نشوید و یا کودکتان را از مواد غذایی کافی محروم کنید.